زن، زندگی، آزادی، در جریان اعتراضات ۱۴۰۱ در اتاوا، عکس از تایماز والی
در ایران، شعار «زن، زندگی، آزادی» در جریان اعتراضات سال ۱۴۰۱ که با مرگ مهسا (ژینا) امینی در بازداشت پلیس آغاز شد، به نمادی از مقاومت و امید تبدیل گردید. از آن زمان، این شعار بیان‌گر مبارزه‌ای گسترده‌تر برای برابری جنسیتی و حقوق مدنی در کشور بوده است. زنان در ایران همچنان با محدودیت‌های فراوانی مواجه‌اند—در رسانه‌ها، در زندگی عمومی، و حتی در نحوهٔ بازتاب آن‌ها در حافظهٔ جمعی.
در چنین بستری، ویکی‌پدیا نقش مهمی ایفا می‌کند. این پلتفرم به مردم سراسر جهان امکان می‌دهد دانش خود را به اشتراک بگذارند، نابرابری‌ها را اصلاح کنند، و اطمینان یابند که روایت مرتبط با زنان نادیده نمی‌ماند. پروژهٔ «زنان سرخ‌پوش» در همین راستا عمل می‌کند؛ با تمرکز بر پیوندهای قرمز—موضوعاتی دربارهٔ زنان که هنوز مقاله‌ای درباره‌شان نوشته نشده—و تبدیل آن‌ها به پیوندهای آبی با محتوایی مستند و معتبر.
از سال ۲۰۲۱، گروه کاربری ویکی‌مدین‌های ایرانی هر ساله کمپین «زنان سرخ‌پوش» را در ویکی‌پدیای فارسی برگزار کرده است تا تعداد مقالات مرتبط با زنان را افزایش دهد. دورهٔ ۲۰۲۵ پنجمین سال این تلاش بود؛ تلاشی که ویراستاران تازه‌وارد و باسابقه را گرد هم آورد—کسانی که باور دارند نوشتن دربارهٔ زنان، راهی برای حمایت از آزادی، برابری و عدالت است.
نحوهٔ برگزاری کمپین
کمپین «زنان سرخ‌پوش» در ویکی‌پدیای فارسی در سال ۲۰۲۵ به مدت یک ماه کامل، از ۱۸ اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۸ فروردین ۱۴۰۴، برگزار شد تا همزمان با روز جهانی زن و نوروز باشد. این کمپین در بستر ابزار فاونتین برگزار شد، جایی که شرکت‌کنندگان می‌توانستند مقالات خود را ثبت کنند و روند مشارکتشان را پیگیری نمایند.
همانند سال‌های گذشته، این رویداد توسط گروه کاربری ویکی‌مدین‌های ایرانی برگزار شد و کاربران درفش و پرشیا مسئولیت هماهنگی و داوری را بر عهده داشتند. برای اطمینان از این‌که مشارکت‌ها معنادار باشند و با استانداردهای کیفی ویکی‌پدیای فارسی مطابقت داشته باشند، کمپین مجموعه‌قوانین روشنی را دنبال می‌کرد. هر مقاله می‌بایست مستقیماً به زنان یا موضوعات مرتبط به آن‌ها بپردازد و حداقل ۵٬۰۰۰ بایت حجم و ۵۰۰ واژه داشته باشد. مقاله‌ها باید مبتنی بر منابع معتبر باشند، به زبان صحیح و روشن نوشته شوند، و معیارهای سرشناسی ویکی‌پدیا را رعایت کنند. مقاله‌هایی که به‌صورت فهرست بودند، با ترجمهٔ ماشینی نوشته شده بودند، یا برچسب‌های نگهداری داشتند، پذیرفته نمی‌شدند.
آماده‌سازی و اطلاع‌رسانی: ارتباط با جامعه پیش از آغاز کمپین
پیش از آغاز رسمی کمپین، دو رویداد کلیدی برگزار کردیم تا جامعه را درگیر کرده و آگاهی‌رسانی کنیم—هم درون جنبش ویکی‌مدیا و هم فراتر از آن.
پوستر وبینار عمومی به مناسبت روز جهانی زن، اثر ناهید عجم
رویداد نخست، یک وبینار عمومی به مناسبت روز جهانی زن بود که به‌صورت زنده در یوتیوب، کیک، توییچ، اینستاگرام، ایکس و وب‌سایت گروه ویکی‌مدین‌های ایرانی پخش شد و ۵۴۶ بینندهٔ زنده داشت. این برنامه با سخنرانی مهناز افشار، هنرمند و کنشگر اجتماعی آغاز شد که دربارهٔ مبارزات روزمره و پایداری زنان ایرانی سخن گفت. او تأکید کرد که زنان، با وجود محدودیت‌های اجتماعی، همچنان در تلاش‌اند میان نقش‌های شخصی و فعالیت‌های حرفه‌ای و خلاقانهٔ خود تعادل برقرار کنند. پس از او، سحر طوسی، ورزشکار و عضو کارزار «دختران فردا»، تجربه‌اش را به‌عنوان نخستین زن ایرانی که به‌تنهایی مسیر دریای مازندران تا خلیج فارس را رکاب زده، با مخاطبان در میان گذاشت؛ اقدامی برای ترویج آموزش دختران. او بر این نکته تأکید کرد که دیده‌شدن دستاوردهای زنان، مسئولیتی جمعی است و تنها بر دوش زنان نیست. در پایان، درفش از گروه ویکی‌مدین‌های ایرانی، ضمن معرفی ویکی‌پدیا و اهداف این مسابقه، راهنمای گام‌به‌گام ایجاد مقاله را ارائه داد و با این کار به تازه‌واردان کمک کرد تا با اطمینان بیشتری در پروژه مشارکت کنند.
رویداد دوم، یک جلسهٔ آموزشی ویژهٔ کاربران تازه‌وارد بود که با هدف معرفی اهداف کمپین و ارائهٔ راهنمایی‌های عملی برای ایجاد مقاله‌های باکیفیت برگزار شد. در این جلسه، دو کاربر باتجربه، WASP-Outis و Harold Krabs، آموزش‌هایی دربارهٔ چگونگی نگارش مقاله از پایه و همچنین شیوهٔ ترجمهٔ محتوا از زبان‌های دیگر به فارسی با استفاده از ابزارهای موجود ارائه کردند.
برای پشتیبانی از شرکت‌کنندگان در طول کمپین، یک گروه پشتیبانی در تلگرام ایجاد کردیم که در آن اعضای جامعهٔ ویکی‌پدیای فارسی به‌صورت فعال به پرسش‌ها پاسخ می‌دادند و در رفع مشکلات کمک می‌کردند. این تعاملِ لحظه‌ای، به‌ویژه برای کاربران تازه‌وارد، از جمله زنانی که برای نخستین‌بار در ویکی‌پدیا مشارکت می‌کردند، بسیار مفید و دلگرم‌کننده بود.
علاوه بر این، مجموعه‌ای از ویدئوهای آموزشی کوتاه توسط کاربر آرتین تهیه و در یوتیوب منتشر شد. این ویدئوها به‌صورت گام‌به‌گام و شفاف توضیح می‌دادند که چگونه می‌توان مقاله‌ای برای این کمپین نوشت و ثبت کرد، چگونه از ابزار فاونتین استفاده کرد، و در صورت نیاز، از کجا می‌توان کمک و راهنمایی دریافت کرد.
مشارکت و دستاوردها
پوستر کمپین، اثر سعید سرخی
در کمپین «زنان سرخ‌پوش» سال ۲۰۲۵ در ویکی‌پدیای فارسی، ۵۷ کاربر شرکت کردند و در مجموع طی یک ماه، ۱۵۳۰ مقالهٔ جدید دربارهٔ زنان و موضوعات مرتبط با آن‌ها ایجاد شد. این مشارکت گسترده، دامنهٔ پوشش ویکی‌پدیای فارسی دربارهٔ زنان را به‌طور چشمگیری گسترش داد. این کمپین هم کاربران باتجربه را جذب کرد و هم کاربران تازه‌واردی را که برخی از آن‌ها—به‌ویژه زنان—برای نخستین‌بار در ویکی‌پدیا مشارکت می‌کردند. وبینارهای اطلاع‌رسانی، جلسات آموزشی و پشتیبانی مداوم از طریق تلگرام و یوتیوب، به شرکت‌کنندگان کمک کرد تا با اعتماد به نفس و آگاهی کامل در این رویداد حضور یابند. هدف مشترکِ پررنگ‌کردن جایگاه زنان در دانش آزاد، باعث شکل‌گیری حس همراهی و انگیزهٔ جمعی در میان مشارکت‌کنندگان شد.
مقاله‌های ارسال‌شده موضوعات بسیار متنوعی را دربر می‌گرفتند—از ورزشکاران، هنرمندان و پژوهشگران گرفته تا روزنامه‌نگاران، کنشگران و چهره‌های تاریخی. تمامی مقاله‌ها با دقت بررسی شدند تا از انطباق آن‌ها با معیارهای کیفی کمپین—از جمله حجم مناسب، نگارش شفاف، منابع معتبر، و ارتباط مستقیم با موضوع زنان—اطمینان حاصل شود.
تقدیر و مشارکت‌کنندگان برتر
برای قدردانی از مشارکت‌های برجسته و تشویق کاربران به حضور فعال، در این کمپین جوایزی برای شش نفر از برترین مشارکت‌کنندگان در نظر گرفته شد که بر اساس کمّیت و کیفیت مقاله‌های تولیدی ارزیابی شدند. تمامی مقاله‌ها با دقت بررسی شدند تا از انطباق آن‌ها با معیارهایی مانند اصالت محتوا، ارتباط موضوعی، استناد به منابع معتبر و نگارش مناسب اطمینان حاصل شود. فرایند داوری این دوره توسط کاربران پرشیا و درفش، از اعضای باسابقهٔ گروه کاربری ویکی‌مدین‌های ایرانی، انجام شد.
هرچند کاربر پرشیا با ایجاد ۲۲۲ مقاله—که ۱۸۹ مورد از آن‌ها معیارهای کیفی را احراز کردند—بیشترین تعداد مقاله را در این دوره تولید کرد، اما به دلیل نقش او به‌عنوان برگزارکننده و داور، از دریافت جایزه انصراف داد. این تصمیم به حفظ شفافیت و انصاف در روند ارزیابی کمک کرد.
مشارکت‌کنندگان برتر در این دوره به ترتیب زیر بودند:
کاربر Tisfoon با ۱۷۸ مقالهٔ تأییدشده،
کاربر Harold Krabs با ۱۷۶ مقاله (که ۱۷۵ مورد آن واجد شرایط بودند)،
کاربر Delta-light با ۱۶۷ مقاله (۱۶۶ مورد تأییدشده)،
کاربر Khoshnevisan با ۱۴۰ مقالهٔ واجد شرایط،
کاربر Pereoptic با ۱۰۴ مقاله،
و کاربر Mahan با ۷۶ مقاله، که همهٔ آن‌ها شرایط لازم را داشتند.
جوایز به این ترتیب اهدا شد: ۱۵۰ یورو برای نفر اول، ۱۰۰ یورو برای نفر دوم، ۷۵ یورو برای نفر سوم، و برای نفرات چهارم تا ششم، هرکدام ۵۰ یورو.
با آن‌که این مسابقه ماهیتی رقابتی داشت، فضای آن همچنان به‌شدت مشارکتی و همدلانه باقی ماند. شرکت‌کنندگان به‌طور منظم ایده‌ها را با یکدیگر به اشتراک می‌گذاشتند، بازخورد می‌دادند و از طریق تلگرام و دیگر کانال‌های ارتباطی، یکدیگر را پشتیبانی می‌کردند. ساختار جوایز انگیزه‌ای مضاعف ایجاد کرد، اما آنچه در نهایت کاربران را گرد هم آورد، هدف مشترکِ تقویت حضور زنان در ویکی‌پدیای فارسی بود.
نگاهی به آینده: فراتر از یک رقابت
لوگوی زنان سرخ‌پوش در ویکی‌پدیای فارسی، اثر پرشیا
کمپین «زنان سرخ‌پوش» در ویکی‌پدیای فارسی هر سال نه‌تنها از نظر عددی، بلکه از نظر معنا و هدف نیز رشد کرده است. دورهٔ ۲۰۲۵ بار دیگر ثابت کرد که اگر ابزار، حمایت و هدفی روشن در اختیار افراد قرار گیرد، گرد هم می‌آیند تا نه‌تنها مقاله بنویسند، بلکه تاریخ را ورق بزنند. این کمپین کمک کرد تا روایت‌هایی دربارهٔ زنان که ممکن بود در حاشیه بمانند، به سطح بیایند. همچنین نشان داد که ویکی‌پدیا چیزی فراتر از یک وب‌سایت است—می‌تواند بستری باشد برای همبستگی، دیده‌شدن و تغییر اجتماعی. تعداد بالای مشارکت‌کنندگان، حضور ویراستاران تازه‌وارد (که بسیاری از آن‌ها زن بودند) و میزان بالای تعاملات اجتماعی در این رویداد، همگی نشان‌دهندهٔ اثری عمیق‌تر از این کمپین بودند: ایجاد اعتماد، ایجاد جامعه و ایجاد برابری.
در ادامهٔ مسیر، قصد داریم این سنت سالانه را حفظ کنیم و دامنهٔ فعالیت‌هایمان را گسترش دهیم؛ از جمله با برگزاری مسابقه‌های مقاله‌نویسی کوچک‌تر محلی، برنامه‌های ترجمه با محوریت موضوعات خاص، و کارگاه‌های آموزشی در طول سال. امیدواریم بتوانیم زنان بیشتری را به مشارکت در جنبش ویکی‌مدیا ترغیب کنیم—نه فقط در زمان برگزاری کمپین‌ها، بلکه به‌عنوان مشارکت‌کنندگان پایدار در اکوسیستم دانش آزاد.
در نهایت، تبدیل پیوندهای قرمز به آبی تنها اصلاح چند صفحه نیست—بلکه تلاشی است برای آن‌که زندگی‌ها، صداها و میراث زنان جایگاهی شایسته در حافظهٔ مشترک ما داشته باشند. با همین باور است که به نوشتن ادامه می‌دهیم—چرا که تا زمانی که دانش قدرت باشد، «زن، زندگی، آزادی» باید در هر زبان، هر پروژه، و هر صفحه طنین‌انداز باشد.
