2025’teki Global Eğilimler

Wikimedia Vakfı olarak her sene, önümüzdeki seneye dair yıllık planı oluşturmaya başlarken, Wikimedia Hareketi’nin ve projelerinin faaliyet gösterdiği bağlamı önemli biçimde etkileyebileceğine inandığımız eğilimlerin bir listesini yapıyoruz. İnsanların çevrimiçi bilgiyi nasıl ve nerede arayıp katkıda bulunduğuna dair değişiklikler, çevrimiçi alanlarda yanlış bilgi ve dezenformasyonun yükselişi ve çevrimiçi bilgi sağlayıcıların tabi olduğu düzenlemelerdeki gelişmeler gibi misyonumuzla en alakalı olan bazı çevrimiçi eğilimleri belirliyoruz. Bu analiz, planlamamıza “Dünyanın şu anda Wikimedia’nın karşılayabileceği neye ihtiyacı var?” sorusunun rehberliğinde başlamamızı sağlıyor.

Bu soru, Hareket’le ve Hareket’in her yerinde gerçekleşen görüşmelerin itici gücüdür. Aşağıdaki eğilimler, geçmiş yıllarda olduğu gibi, hâlihazırdaki teknolojik, jeopolitik ve sosyal ortamımızın Vikipedi’nin kurulduğu günlerden ne kadar farklı olduğunu ve nasıl da uyum sağlamaya ve gelişmeye devam etmemiz gerektiğini göstermektedir. Güçlü teknoloji araçları ve güvenlik tedbirleriyle Wikimedia kullanıcılarını daha iyi korumaktan, kitlelere Wikimedia içeriğini yeni yollarla ulaştıran deneylere kadar her biri, yıllık planımızı ve geleceğimizi etkileyen stratejileri şekillendirecek.larla ulaştıran deneylere kadar her biri, yıllık planımızı ve geleceğimizi etkileyen stratejileri şekillendirecek.

İnsanların bilgiyi nasıl ve nereden alıp katkıda bulunduklarına dair değişiklikler

Çevrimiçi bilgiye duyulan güven azalmakta ve hangi bilginin doğru ve güvenilir olduğu konusundaki ortak fikir birliği parçalanmaktadır. Geçen yıl, tüketicilerin internette bilgi bombardımanına maruz kaldıklarını ve bu bilgilerin güvenilir kişiler tarafından bir araya getirilmesini giderek daha fazla istediklerini belirtmiştik. Google AI özetlerinin ve diğer AI arama ürünlerinin piyasaya sürülmesiyle, web’de bilgi arayan birçok kişiye artık AI yardım ediyor. Buna rağmen, yapay zeka destekli arama henüz insanların bilgi edinmek için kullandığı diğer yöntemlerin (örneğin, geleneksel web arama motorları veya sosyal platformlar) önüne geçebilmiş değil. ununla birlikte, geçen yıl belirttiğimiz güvenilir kişilere bel bağlama eğiliminin güçlendiğini görüyoruz: insanlar giderek, devlet kurumları ve medya gibi geleneksel bilgi otoritelerine daha fazla şüpheyle yaklaşıyor ve bunların yerine, halkın neye inandığı ve güvendiği üzerinde etkileri gittikçe artan olan çevrimiçi kişiliklere daha fazla yöneliyorlar. Sosyal platformlardaki çevrimiçi kişilikler (örneğin podcast yayıncıları, vlogger’lar) artık dünyadaki siyasi seçimler gibi önemli olaylarda daha fazla rol oynuyor. İnsanlar kendi ideolojilerini ve demografik özelliklerini paylaşan kişileri arayıp buluyor; kendilerini olgusal gerçekler etrafındaki müşterek fikir birliğini ortadan kaldıran izole filtre balonlarına hapsolmuş buluyorlar.

İnsanlar, değerli bağlantılar sağlayan çevrimiçi alanlara hevesle katılmaktalar. Yüz binlerce Wikimedia gönüllüsünün emek ve zamanına dayanan bir web sitesi olarak, insanların çevrimiçi olarak nereye ve nasıl katkıda bulunduklarına ilişkin eğilimleri yakından takip ediyoruz. Geçen yıl, insanlar için artık çevrimiçi bilgi paylaşmanın birçok değerli ve güçlü yolunun bulunduğunu vurgulamıştık. Bu yıl, dünya genelinde insanların ilgi alanlarına dayalı daha küçük gruplara (Facebook, WhatsApp, Reddit ve Discord gibi platformlarda) katılmaya ve bu gruplarda bilgi ve uzmanlıklarını paylaşmaya hevesli olduklarını gözlemliyoruz. Bu alanlar tüm dünyada giderek daha popüler hale geliyor ve insanların geniş, katılım açısından genel sosyal kanallara kıyasla daha rahat hissetmelerini sağlıyor. Gönüllülerden oluşan bir çekirdek grup, moderasyon ve yeni gelenlere mentorluk gibi hayati faaliyetleri gerçekleştirerek bu toplulukları yürütüyor.

Özellikle gençler için oyun, sosyal medyaya rakip bir katılımcı alan haline geldi. Discord ve Twitch gibi platformlarda, insanların sadece oyun oynamakla kalmayıp aktif olarak birlikte yarattıkları ve katıldıkları – etkinlikler düzenledikleri veya kullanıcı içeriğini ve davranışını denetledikleri – oyun toplulukları oluşmuştur. Platformlar, kullanıcı katılımını artırmak için, The New York Times’ taki ‘başarılı ve büyüyen oyunlar’ bölümü gibi ilgisiz ürünlerde oyunlardan faydalanıyor.

İnsanların çevrimiçi etkinliklere ayıracak sınırlı bir zamanı var ve Wikimedia projelerine editör olarak kaydolan yeni kişi sayısındaki 2020-2021’de başlayan ve günümüze kadar devam eden düşüşün bir nedeninin, tatmin veren bu diğer çevrimiçi alanlardan bazılarına katılmanın artan popülaritesi ve çekiciliği ile ilgili olabileceğini sanıyoruz.

Çevrimiçi bilginin dağıtılma ve düzenlenmesindeki değişiklikler

İnsanların oluşturduğu ve doğruladığı dijital bilgi, yapay zeka (YZ) teknoloji platformu savaşlarındaki en değerli varlıktır. Geçen yıl YZ’nin çevrimiçi dezenformasyon yaratma ve yayma silahı olarak kullanılacağını öngörmüştük. Bu yıl, düşük kaliteli YZ içeriğinin yalnızca yanlış bilgi yaymak için değil, aynı zamanda hızlı zengin olma planı olarak da üretildiğini ve interneti kapladığını görüyoruz. İnsan eliyle güvenilir biçimde üretilen yüksek kaliteli bilgi, teknoloji platformlarının web’den toplamak ve kendi platformlarındaki yeni arama deneyimleri (gerek yapay zekâ gerekse geleneksel arama içeren deneyimler) yoluyla dağıtmak için yarıştığı, az bulunur ve değerli bir meta haline geldi. Birçok sektörde insan eliyle oluşturulan çevrimiçi içeriğin yayıncıları (örneğin, dünyadaki büyük haber ve medya şirketlerinin çoğu) buna, YZ şirketleriyle içerik lisanslama anlaşmaları yaparak ve kendilerini kötüye kullanımdan korumak için içeriklerini ücretlendiren bir altyapı kurarak yanıt veriyor. Bu kısıtlamalar, ücretsiz, yüksek kaliteli bilginin kamu için kullanılabilirliğini daha da azaltmaktadır.

Tarafsız ve doğrulanabilir bilgiye karşı çırpınmalar, bilgi projelerine erişimi ve bu projelere katkıda bulunanları tehdit ediyor. Geçen yıl, dünyadaki yasal düzenlemelerin, çevrimiçi bilgi paylaşım projeleri açısından, yargı yetkisi bölgelerine göre farklılık gösteren, bazı zorluklar ve fırsatlar sunduğunu vurgulamıştık. Bu yıl, doğrulanmış, tarafsız bilgiyi çevrimiçi paylaşmanın zorlukları önemli derecede artmıştır. “Olgusal bilgi” ve ‘tarafsızlık’ gibi kavramların anlamı konusunda kamuoyunda varılan mutabakat giderek parçalanmakta ve siyasallaşmaktadır. Özel çıkar grupları, etki yaratıcılar (influencer) ve bazı hükûmetler, görüş ayrılığında oldukları çevrimiçi kaynakların itibarını baltalamaktadır. Kimileri de yeterli gerekçe olmaksızın açılmış davalarla bilgi kaynaklarını susturmaya çalışmaktadır.

Dünyada, çevrimiçi teknoloji platformlarını düzenleyen gittikçe daha fazla sayıda yasal düzenleme, kamu yararına çalışan, kâr amacı gütmeyen açık bilim girişimleri, kitle kaynaklı bilgi ve kültürel miras depoları ve çevrimiçi arşivler gibi platformları göz ardı etmektedir. Her durumda geçerli tek bir çevrimiçi düzenlemenin olması, bu platformlardaki katılımcı ve izleyicilerin gizliliğini tehdit edebilir ve topluluğun içerik moderasyon uygulamalarına zarar verebilir. Örneğin, platformlara ziyaretçilerin veya katkıda bulunanların kimliğini doğrulama ve hareketlerini izleme zorunluğu getiren yasal düzenlemeler, insanların bilgiye erişme veya paylaşma mahremiyetini ve güvenliğini tehlikeye atabilir. Platformların “yanlış bilgi” olarak etiketlenen içeriği derhal kaldırmasını gerektiren düzenlemeler, topluluk mutabakatı ile çalışan ve kârı değil, bilginin doğruluğunu önceleyen platformlarda yanlış bilgiyle başa çıkmaya yönelik yerleşik önlemlere ters düşmektedir.

Sırada ne var ve tartışmaya nasıl katılabilirsiniz?

Eğilimler konusunda topluluğa geçmişte yaptığımız güncellemelerde olduğu gibi, bu da Hareketimizin karşı karşıya olduğu tehdit ve fırsatların tamamını kapsayan bir listesi değil, daha ziyade gelecek mali yıl için planlamaya başladığımızda dünyanın bizden şu anda ihtiyaç duyduğu şeyleri nasıl karşılayacağımız konusunu tartışmaya ve kendimizi bunlara göre ayarlamaya başlamanın bir yoludur. Bu yılın başlarında, Ürün ve Teknoloji Baş Sorumlusu Selena Deckelmann, küresel topluluğumuzu kendileri için en önemli eğilimlerin ve değişikliklerin neler olduğunu paylaşmaya çağırdı; söz konusu tartışmaya bu tartışma sayfasında devam etmenizi öneririz. Wikimedia Vakfı bu eğilimlere yanıt olarak gelecek yıl gerçekleştirilmesi önerilen çalışmalarımızı sunmak üzere taslak yıllık planını önümüzdeki aylarda yayınlayacak. Hâlihazırda bazı çalışmalar devam ediyor; örneğin, yeni editör sayısındaki düşüşü meselesinin çözümü için, yeni başlayanların olulu mobil düzenlemler yapmasını kolaylaştıran ve katkı vermeyi sürdürme olasılıklarını artırmaya yönelik akıllı iş akışları olan yeni tür “düzenleme kontrolleri” ekliyoruz. Değişen sosyo-teknik ortamda özgür bilgi projelerimizi nasıl koruyabileceğimiz ve büyütebileceğimiz konusunda daha fazla topluluk görüşü almayı sabırsızlıkla bekliyoruz.