Bir hamamda neler yapabilirsiniz? Tasınızı sıcak suyla doldurup başınızdan aşağı dökerek banyo yapabilir, ‘göbek taşı ’na uzanıp köpük masajı yaptırabilir, keselenebilir ya da sadece dinlenebilirsiniz. En son hamama gittiğimde yaptığım şey, bir kurnanın başına oturup mis gibi sabun kokusunu içime çekerek Vikipedis maddleri düzenlemekti. İstanbul’da Zeyrek Çinili Hamam’ın “ılıklık” bölümündeydim. Hamamın kapalı olduğu bir Pazartesi günü öğleden sonraydı. Ancak o Pazartesi günü Zeyrek Çinili Hamam, Vikipedistlerin bir araya gelip Hamam kültürü ile ilgili Vikipedi maddelerini düzenlemeleri için kapılarını açtı.
Hamamların işlevlerini keşfetmek
Hamamların İstanbulluların hayatındaki rolünün hiçbir zaman sadece temizlik ve eğlenceyle sınırlı olmadığını biliyordum. Farklı sosyal çevrelerden gelen insanların bir araya gelip etkileşime girdiği, iş anlaşmaları yaptığı, aile üyelerine gelin aradığı, çöpçatanlık yaptığı, samimi bir şekilde sohbet edip hikayelerini paylaştığı, bazen kaderlerinden şikayet ettiği, siyaset tartıştığı ve hatta bir isyanı örgütlediği halka açık yerlerdi (bkz. Patrona Halil). O gün, bazı deneyimli Vikipedistler ve acemi Vikipedi editörleriyle birlikte, hamamlara yeni bir işlev kazandırdık: Vikimaratona evsahipliği yapmak.
Etkinlik Zeyrek Çinili Hamam’dan gelen davet üzerine düzenlendi. Burası Osmanlı Devleti’nin en büyük mimarı olan 16. yüzyılda yaşamış Koca Sinan’ın inşa ettiği ve geçtiğimiz yıllarda yeni sahibi tarafından restore edilmiş bir hamam. Çalışmalar sırasında birçok tarihi obje bulunduğu için hamam restorasyonunun bir kazıya dönüştüğünü ve 13 yıl sürdüğünü öğrendim. Nihayet geçen yıl yeni sahipleri Hamam’a asıl işlevini görmek üzere yeniden canlandırmakla kalmamış, kazıda bulunan yaklaşık 3000 İznik çinisini de Hamam’da sergilemeye başlamışlar. Böylece kurulan yeni müzenin yöneticisi Beril Gür, müzede ilk defa bir etkinliik düzenlemek için Wikimedia Kullanıcı Grubu Türkiye’ye ulaştı.
Beril, “Hamam ve hamam kültürü üzerine uzmanlaşmış bir kütüphanemiz de var” diyerek bu konudaki Vikipedi içeriğini geliştirmek için birlikte çalışmayı önerdi. Bir Türk hamamında düzenlenen ilk vikamaraonun hazırlıklarına memnuniyetle başladık. Arkeolog Nedim Güvenç, geliştirilmesi ve eklenmesi gereken Vikipedi maddelerinin bir listesini ve önerilen kaynakların bir listesini hazırladı. Hamam kültürü vikimaratonuna katılım için açık bir çağrı yapıldı. Katılımcılar arasında Hamam’ın bazı müşterileri, mimari ve arkeolojiyle ilgilenen gençler ve İstanbul’dan vikipedistler yer aldı.
Yıkanmasız bir hamam deneyimi
Zeyrek Çinili Hamam bir “çifte hamam”, yani kadınlar ve erkekler için aynı anda kullanılabilen iki bitişik bölümü var. Biz kadınlar bölümünün soyunma odası ile sıcak oda arasında bir geçiş odası olan “ılıklık ”ta buluştuk. Burası sedirlerle çevrili bir oda ama dizüstü bilgisayarlarda çalışmak için alçak sehpalar ve tabureler de getirilmişti.
Elbette bir Hamam kültürü vikimaraonuna Hamam şerbeti içmeden başlanamazdı. Şerbetimizi içtikten sonra hamamın erkekler bölümünü gezdik. Beril bize rehberlik etti ve bu hamamın Koca Sinan tarafından Osmanlı Donanması’nın amirali Barbaros Hayreddin Paşa‘nın cami külliyesinin bakımını sağlamak için nasıl inşa edildiğini ve sonrasında yapının hikayesini anlattı.
Ilıklığa döndüğümüzde, iki Vikipedist yeni editörler için Vikipedi ve temelleri hakkında bir sunum yaptı; onları Değştir düğmesini kullanmaya teşvik etti ve maddelere nasıl kaynak ve resim ekleneceğini anlattı. Daha sonra katılımcılar kütüphaneden odaya getirilen kitapları incelemeye ve ilgili Vikipedi maddelerini düzenlemeye başladılar. Bu sırada aramızda hamam ve sauna arasındaki farkları, atalarımızın yerleşik hayata geçmeden önce çadırlarında nasıl yıkandıklarını ve hamam yapısının nasıl doğduğunu konuştuk, bildiğimiz gelin hamamlarının hikayelerini anlattık.
Tüm etkinlik boyunca hamamın sıcaklığını hissedebiliyorduk, çünkü bir kez ısıtılan hamam aylarca sıcak tutulmak zorunda, öylece kapatmak mümkün değil. Ayrıca sabun kokusunu da sürekli alabiliyorduk. Her ne kadar hamamda yıkanmamış olsak da sohbet, içerisinin sıcaklığı ve kokusu sayesinde hamamda olduğumuzu hissettik. Son olarak kazılarda çıkan binlerce İznik çinisi parçasıını, müzenin nalın koleksiyonunu ve diğer hamam objelerini görmek için müzede rehberli bir tur yaptık.
Çalışma vakti
Bir editör olarak, hamam kültürü hakkında aha fazla şey öğrenmek ve Vikipedi’de paylaşmak için kendimi motive oldum. Günümüzde hamama gitmenin çoğunlukla turistik bir faaliyet olduğunu ve Türklerin çoğunun hamama hiç gitmediğini biliyorum. Hamamların Batı dünyasında nasıl bir cinsellik alanı olarak temsil edildiğini ve bu derin kültürü çevreleyen pek çok şehir efsanesi olduğunu da biliyorum. Hamam mimarisi, gelenekleri, hamam kültürünün sosyo-ekonomik yönleri, ilgili kavramlar ve terminolojis gibi Vikipedi’de üzerinde çalışılacak tonlarca konu var. Artık maddeleri geliştrimek üzere çalışmak için kolları sıvama vakti..
Can you help us translate this article?
In order for this article to reach as many people as possible we would like your help. Can you translate this article to get the message out?
Start translation