Budując na współpracy – wnioski o Wikimediach w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Azji Środkowej

Czy wiesz, że region Europy Środkowej i Wschodniej oraz Azji Środkowej (CEECA) pilotuje jeden z pierwszych regionalnych hubów w ruchu Wikimedia? 

Z regionu Środkowej i Wschodniej Europy oraz Azji Centralnej (CEECA) wywodzi się 35 lokalnych afiliantów Wikimedia, jak również kilka grup użytkowników, skupionych wokół tematów i języków. Częścią regionu jest kilka z najdłużej działających chapterów w ruchu. Nawet najmłodszy z nich, Wikimedia Armenia, liczy sobie 9 lat, co pokazuje, jak długą tradycję zorganizowanej i ustrukturyzowanej działalności Wikimedia ma ten region. Ta historyczna perspektywa może wyjaśniać fakt, że choć CEECA nie jest jednym z najbardziej zaludnionych regionów, to stanowi aż 21% chapterów w ruchu Wikimedia i jest drugim po Europie Północnej i Zachodniej pod względem liczby chapterów. To region wielu różnych społeczności, rozciągających się od krajów tak rozległych geograficznie jak Rosja i tak małych jak Czarnogóra, od Alp po Sachalin. Razem te społeczności, języki, kraje i priorytety tworzą część ruchu Wikimedia, która jest przyzwyczajona do współpracy.

W ramach obecnego planu rocznego i wpisanego w niego zwrotu Wikimedia Foundation ku bardziej regionalnemu podejściu do naszej pracy, w tym tekście będziemy eksplorować aktywności i prawidłowości występujące w regionie CEECA, w tym najnowsze, powiązane z CEE Hubem. To regionalne podejście pozwoli Fundacji w swojej pracy lepiej rozumieć lokalne potrzeby i tendencje w regionie.

Trendy edycyjne w CEECA

Region CEECA zamieszkuje 7% światowej populacji i 9% światowych użytkowników Internetu. Region ma proporcjonalną liczbę redaktorów Wikimedia: 14% wszystkich unikalnych redaktorów na całym świecie umiejscowionych jest w regionie. Jeśli chodzi o czytelników projektów Wikimedia, tylko 4% całkowitej rocznej liczby odsłon pochodzi z tego regionu. Oznacza to, że nadal istnieje znaczące pole do wzrostu.

Granty w regionie

W ciągu ostatniego roku liczba grantów otrzymywanych przez region Europy Środkowo-Wschodniej wzrosła wraz z liczbą organizacji ruchu, które otrzymały grant. W roku podatkowym 2021-2022 grantobiorcy w Europie Środkowej i Wschodniej otrzymali łącznie 1,3 mln USD wsparcia w ramach różnych programów grantowych, w podziale na 19 krajów. W porównaniu z rokiem poprzednim obserwujemy wzrost zarówno pod względem dofinansowania (89%), jak i liczby krajów, do których skierowano te środki (4 nowe kraje). Ogółem jest 14 nowych grantobiorców, z których 10 zgłosiło się do programu szybkich funduszy, a 2 – do Funduszu Badawczego.

Granty na realizację strategii ruchu również odgrywają ważną rolę w regionie. Środki te wspierały społeczności i afiliantów we wdrażaniu priorytetów strategii ruchu. Wśród tych programów znajdują się między innymi projekt wsparcia kirgiskiej Wikipedii, koordynowany przez Wikimedia Polska i Wikimedia Austria projekt testowania tematycznego hubu zbudowanego wokół wsparcia społeczności oraz projekt wokół niedoreprezentowanych społeczności w Wikipedii w języku romskim i arumuńskim. Ale największym projektem regionu wdrażającym strategię ruchu było powstanie CEE Hubu. O czym więcej poniżej!

Pomimo tego wzrostu i postępów, wciąż jest miejsce na zwiększenie zasięgu. W szczególności odnosi się to do Funduszu Wsparcia Ogólnego, zapewniającego elastyczne, długoterminowe granty dla afiliantów o większych planach i programach. Tylko jeden nowy kraj dołączył do programu w ubiegłym roku. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że średnia wielkość grantów przekazywanych za pośrednictwem Funduszu Wsparcia Ogólnego, wynosząca globalnie 117 000 USD, jest prawie dwa razy większa niż średnia grantów dla CEE, MEA i Azji Południowej – nawet po uwzględnieniu różnic w lokalnych kosztach. Niektóre bariery rozwoju w zakresie grantów mogą być powiązane z zasobami – granty niosą ze sobą dodatkową pracę administracyjną, która może być trudna do udźwignięcia przez mniejsze społeczności, które już wykonują wiele pracy programowej, zwłaszcza gdy praca ta jest wykonywana przez wolontariuszy i wolontariuszki. 

W 2021 roku przeprowadzono badanie potrzeb regionu CEE, aby lepiej zrozumieć potrzeby regionu i pomóc w zaprojektowaniu regionalnego hubu. Ta seria wywiadów i badanie ankietowe dostarczyły również informacji na temat grantów. Ogólnie rzecz biorąc, programy grantowe Fundacji były postrzegane w regionie jako bardzo wartościowe. Według badania, ludzie uważali, że programy grantowe są stosunkowo łatwo dostępne i cenili sobie, że są one dostosowane do projektów w ruchu Wikimedia. Afilianci w Europie Środkowo-Wschodniej doceniają również stabilność i przewidywalność, jakie zapewniają te formy finansowania, co było szczególnie potrzebne w czasach pandemii COVID-19, kiedy inne formy wsparcia, takie jak te ze strony instytucji kulturalnych i edukacyjnych, były niepewne lub niedostępne.

Pilotaż hubu

Idea regionalnych hubów narodziła się podczas dyskusji wokół strategii ruchu i związana jest z pragnieniem zbliżenia decyzyjności do regionów i stworzenia sieci wsparcia i współpracy, łączących wiele społeczności.

Projektowanie hubu rozpoczęło się w 2020, kiedy to pandemia przeniosła istniejące współprace i dyskusje ze świata offline na fora cyfrowe. Od początku proces pomyślany był jako oparty na współpracy i inkluzywności i na zapewnieniu społecznościom jasnego poczucia współuczestnictwa. Podczas otwartych dla wszystkich spotkań, grupa reprezentująca 10 społeczności pracowała nad równościową i opartą na społecznościach strukturą zarządczą oraz planowała kolejne kroki. 

Dzięki tym połączonym wysiłkom, CEE hub jest teraz działającym i sformalizowanym podmiotem ruchu, z grantem na lata 2022/2023, profesjonalną koordynatorką oraz sformalizowanym Komitetem Sterującym. 

Hub zamierza działać w kierunku zapewnienia sprawiedliwego dostępu do wiedzy i zasobów dla wszystkich w regionie, poprzez łączenie społeczności CEE i dostarczaniu im potrzebnych usług. Z zasady należy do społeczności i oferuje równy dostęp wszystkim. Jego program, oparty na badaniu przeprowadzonym wśród 21 społeczności regionu, oparty jest na 3 filarach:

• Administracyjnym – upraszczanie procesów biurokratycznych i wspieranie społeczności w aplikowaniu o fundusze (zarówno poprzez programy Fundacji jak i inne)
• Programowym – rozwijanie inicjatyw dla zwiększenia możliwości wolontariuszy i wolontariuszek w ogólności, jak i wspieranie wdrażania innowacji technicznych i narzędzi
• Komunikacyjnym – zbudowanie i utrzymywanie relacji i wsparcie dla wymiany wiedzy w regionie

Wszystkim działaniom ma przyświecać charakterystyczna dla CEE współpraca, nie tylko ze społecznościami regionu, ale także, gdy tylko to możliwe, synergia z innymi strukturami, takimi jak inne powstające huby czy Wikimedia Europe.

Ta ważna praca niebawem wystartuje – nowy Komitet Sterujący został wybrany podczas CEE Meeting w Ochrydzie, a koordynatorka hubu, Barbara Klen, rozpoczęła pracę 1 grudnia 2022. 

Współpraca, treści i kampanie

Hub powstał na mocnych fundamentach współpracy i relacji, istniejących w CEECA od 2011 roku. Na przykład regionalne spotkanie CEE Meeting odbywa się corocznie od 2015, uczestniczą w nim społeczności i afilianci z wielu krajów regionu. 

Regionalny duch współpracy objawia się najsilniej w konkursie edycyjnym CEE Spring. To odpowiedź ruchu Wikimedia na trudną historię regionu, symbolizowaną przez historycznie trudne wiosny.  Celem – jakże wikimedialnym! – jest budowanie wzajemnego zrozumienia poprzez wymianę i gromadzenie wiedzy o sobie nawzajem. Kampania organizowana jest w ponad 30 wersjach językowych Wikipedii i każdego roku przynosi do 17 000 nowych lub rozbudowanych haseł Wikipedii o krajach i społecznościach CEE. Tematy są niezwykle różnorodne – od artykułu o estońskim kościele w Greckiej Wikipedii po artykuł o greckiej tłumaczce w estońskiej Wikipedii, oraz od artykułu o tradycyjnej słowackiej koronce w polskiej Wikipedii po artyku polskiej historycznej wsi w słowackiej Wikipedii. Ale szczególną uwagę konkurs poświęca wyrównaniu dysproporcji płciowych w artykułach – w 2022 roku w jego ramach powstało aż 1194 haseł o kobietach w 24 wersjach językowych Wikipedii. 

Konkurs organizowany jest w duchu prawdziwej współpracy. Fundusze są dystrybuowane poprzez Wikimedia Austria, która rozdziela grant pomiędzy społęczności regionu. Takie podejście promuje lokalne przywództwo i odpowiedzialność, ponieważ lokalni organizatorzy i organizatorki projektują i prowadzą konkurs wspólnie ze swoimi społecznościami. Kampania CEE Spring przez od wielu lat jest centralnym projektem regionu, angażując wolontariuszy z niemal każdej społeczności regionu w organizację, tworzenie list ważnych tematów i pisanie haseł. Relacje i sieci stworzone poprzez tę kampanię stanowiły rusztowanie, na którym zbudowano teraz CEE Hub. 

Wyzwania dla regionu

Musimy również zauważyć wyzwania, jakim obecnie musi stawić czoło region CEECA. Rosyjska inwazja na Ukrainę to trwający wciąż kryzys, który niestannie wpływa na bezpieczeństwo wolontaiurzy i wolontariuszek Wikimedia i na dostęp do wolnej wiedzy. Pomimo ogromnego cierpienia i niebezpieczeństwa, które zostało sprowadzone na ich kraj, ukraińscy wikimedianie i wikimedianki kontynuują swoją pracę na rzecz wolnej i opartej na faktach wiedzy dla każdego. 

W duchu współpracy charakterystycznym dla regionu i Ruchu Wikimedia jako całości, inne społęczności dołączyły do Wikimedia Ukraina i ukraińskiej społeczności, tworząc liczne wiki inicjatywy, mające być odpowiedzią na rosyjską inwazję na Ukrainę, poprzez dzielenie się zasobami, organizowanie kampanii i storytelling. 

Pomimo tego wsparcia i nieustającej atywności wolontariuszy, wolna wiedza w regionie została dotknięta przez wojnę. Wojna ta miała bezpośredni wpływ na fizyczny i psychiczny dobrostan oraz bezpieczeństwo wielu wolontariuszy regionu. Wpłynęła też na to, jaki jest dostęp do wolnej wiedzy w regionie. Wikimedia Foundation otrzymuje od rosyjskich władz wezwania do usunięcia treści. Możecie przeczytać więcej o tych sprawach w oświadczeniach Wikimedia Foundation, z których ostatnie pochodzi z 22 listopada 2022. 

Patrząc w przyszłość

CEECA to region przesiąknięty silnym duchem współpracy. A więc co czeka nas w przyszłości? W 2023 zbudowany na tej współpracy CEE Hub rozpocznie działalność programową i wspieranie lokalnych społeczności. Nie możemy się doczekać, żeby zobaczyć co się wydarzy, kiedy pierwszy w ruchu regionalny hub rozpocznie działalność!