Sayariy! Warmikunaqa kay Wuliwyapi imaymana ruwachkanku

Wuliwyamanta chay campaña nisqa Alto! Mujeres haciendo historia sutiyuq kuska iskay ruwanakunawan ruwarqayku, chayta ruwakurqa ajina warmikunaqa aswanta qillqakunaqa qillqanankupaq ajinamanta kay Wikipidiyamantapis aswan riqsinankupaq ima.

Kayta ruwakun imaraykuchus kay internet ukhupi jawapi jina saqra kawsay tiyanpuni, chaytaqa warmikunaman mana nimata ruwaytaqa saqinchu, ajina kacharisqa yachay tukuy runakunapaq mana wiñayta atinchu.

Ajina kay ruwanata ruwakun kay Wuliwya allinyachinapaq. Ajinamanta juk waqyaku ruwakurqa, chaypiqa 400 runaqa qillqanapaq tantakurwanku, chaymantaqa achka phutukunaqa urqhukurqanku Wikipidiya Commons nisqaman wicharikunapaq ima. Tukuy kay ruwanakuna ruwakun kay qhari wharmi  yupaychaypura ñawpaqman rinanpaq kay Wikipidiyam nisqa wakichikunaqpi.  Chayrayku kay pata phutupi kachkan chaypi rikukun imatataq kay Wuliwyapi 8Mpaq warmikunaqa ruwarqanku. Chay phututa juk atipanakuypi Arden las calles sutiyuq atiparqa, kayqa ayamarq’ay killapi Mijikupi ruwakurqa.

Digital Kalli nisqamanta

Ñawpaqta chay 8Mpaq mana achka warmikunaqa chaypichu kaq kanku, chayta kunanqa manaña ajinachu. Kunanqa warmikunaqa yachanku imayna jark’akunanku tiyan chay acoso digital nisqamanta, ajinapis, kunankama chay kalli digital nisqata (internetqa) mana ajinachu, warmikunapaq mana allinchupuni kachkan, runaqa saqra ruwanakuna chaypi ruwanku.

Chantapis, mana chayllachu kachkan, kay internet nisqata mana sumaqta jap’inchu  ajinapis mana allin kamachiykuna kankuchu runaman yanapanankupaq. Chayraykutaq chaykunata Wikipidiyata ñawirina qutupi chaymanta parlakurqa, chanta imayna kalli digital nisqapi qhawakunanchik tiyan, imayna wakkunaman qhawayta yanapayta ima atinchik, imata ruwasunman warmi jina chaypi allin kawsananchikpaq. Kay Wuliwyapi imaymana yuyay wasikunamanta imaymana ruwaykunata ruwarqanku chay digital qhawaspa allinchanankupaq. Chayraykupis qayna wata Internet.org nisqawan kuska llamk’arqayku, paykunaqa chay yachaykunapi achka yachayniyuq kanku.

¿Imatataq kay Wuliwyapi ruwarqayku?

2024 watamanta pacha qutu jina pichka watayuq kayku, AFFCOM paq riqsisqa kanchik, 2 wataña Gran anual nisqawan llamk’aykupis, ajinapis 10 wataña voluntario llamk’ay jina llamk’aykupis ima. Chayrayku achka yachaykunayuq kaspa kunan juk campaña regional nisqapi kay watapi llamk’arqayku isway ruwanawan, jukta qillqanapaq tallir jina karqa, wakta juk rimanakuy karqa, chaypitaq parlakurqa imayna warmiwan qhariwan simikamaypi llamk’anku.

Chay qillqanapaq tallirqa Fundación Flavio Machicado Viscarra nisqapi ruwakurqa, chaypitaq juk pisi sut’inchaywan qallarirqayku, imayna Wikipidiyata kastilla simipi llamk’akun, chanta imaynatataq chaypitaq llamk’ay qallariyta atikun ima. Tukuchinapaq, imayma kay Wuliwyapi qillqaq warmikunamanta qillqayta atisunman, chaytaqa riqsikunankupaq. 

Kunanqa chaykuna ruwaspa achka qillqakunamanta imaymana kamachiykunamanta ima Wikipidiyapi ñawirinapaq kachkanku, Ley Integral para garantizar a las mujeres una vida libre de violencia nisqa jina. Ajinapis wakkuna warmikunamanta qillqarqanku,  Barbarella jina, Wara Vargas jina ima. Chantapis, Flaviadas nisqawan kuska astawan llamk’ayta qallarirqayku ima. Chaypipis, imaymana watayuq warmikunaqa jamurqanku.  Lupe Cajías jamurqa, chantaqa paypis juk qillqata qillqarqa ima.

Imaynatataq warmikunaqa simikamayta rikunku kay Wuliwyapi

Juk rimanakuy pi warmikuna kay Wuliwyapi qillqanku siq’inku paykunamanta parlakurqa. Chaypaq curadora nisqa Tatiana Suarez sutiyuq waqllamurqayku, Vicky Ayllón La Pazmanta qillqaq, chanta Quya Reyna El Altomanta qillqaq ima paykuna jamurqanku parlanankupaq. Imaymana chaypi parlakurqa t’ukukurqa ima. 

Tatiana Suarez parlarqa imayna yachayqa tukuy imapi kachkan, ajina llamk’ana nirqa, tukuy ima qhaswaspa t’ukuspa ima. Chanta parlarqa imayna kay pachapi tukuy ima qhari runapaq jina ruwasqa kachkan, chayta mana allinchu kachkan, kay pachapi warmiwan qhariwan allin kawsakunanku tiyan.  

Virginia Ayllónqa jukta tapurqa: “simiqa patriarcal nisqa, qhari runamanta aswan parlan, ajina kaspa, imaynatataq warmi jina nuqanchikmanta qillqayta atinsunchik?”. Chanta, maymanta jamunchik mana qunqananchikchu tiyan, ajinapis awichakunanchikmanta yuyarikunanchikpuni tiyan, chaymantapis parlarqa.

Quya Reynaqa aymara warmikunamanta qillqananchik tiyan parlarqa. Imayna warmiqa qhariwan atiykamaypipis kawsanku, chaymanta ima k’amiwarqayku. Imayna runaqa wak jina warmita rikunku kay atiykamaypi, nirqa,  runaqa imayna warmi p’achallikun imata churakun chayllamanta parlanku, nitaq warmimanta atiykamaypi parlanku.

Chaymantaqa chay Inteligencia Artificial nisqamanta parlakurqa ima, ñuqayku qutu jina  juk chhika riqsichirqayku kaymanta parlaspa. Chantapis, kamachiqniyku Olga Paredes nirqa: “ñukaykupaq Wikipidiyamanta pacha, yachayqa tukuy runapaq kanan tiyan”.

Tukunapaq, juk warmikuna pikuna wasikunapi pichaspa, mayllaspa ima llamk’akunku, paykunawan imaynatataq qhipanpi kuska llamk’asunman parlarqayku ima.

**Yachakunanpaq: kay qillqaqa qhichwa simipi qillqasqa kachkan, Quchapampamanta, Wuliwyapi.