Hoşgeldin ‘Kamu Malı’ Miki Fare!

1 Ocak 2024,  Lukas Mezger

Bugün, Wikimedia Topluluğu özgür bilgi için bir dönüm noktasını kutluyor. 1928 tarihli ilk ‘Miki Fare’ filmleri, dünyanın dört bir yanındaki diğer birçok eserle birlikte Kamu Malı oldu.

Bugün 1 Ocak, yani Kamu Malı Günü – Wikimedia topluluklarının dünyanın dört bir yanındaki eser sahipleri, arşivciler ve aktivistlerle birlikte herkesin serbestçe kullanılabildiği sanat ve bilimi kutladıkları gayri resmî bir kutlama günü. Bu yıl animasyon film tarihi için çok özel bir yıl: Bizim Miki Fare de dediğimiz Mickey Mouse karakterinin yer aldığı yayınlanmış ilk kısa animasyon filmi olan Steamboat Willie artık Kamu Malı. Dünyanın dört bir yanından pek çok eser gibi bu filmin telif hakkı Amerika Birleşik Devletleri’nde sona erdi ve artık herkesin kullanımına açık.

Dünya genelindeki Wikimedia toplulukları (Vikipedi’ye ve diğer Wikimedia projelerine katkıda bulunan gönüllüler ve gönüllü toplulukları) bu olayı, birçok farklı konudaki Vikipedi maddelerini örneklendirmek ve tamamlamak için kullanmak üzere yüzlerce çalışmayı Wikimedia projelerine yükleyerek kutlayacak. Öncelikle, ‘Steamboat Willie’nin yüksek çözünürlüklü, tam uzunlukta bir versiyonu bugün İngilizce Vikipedi‘nin ana sayfasında gösterilecek. Kamu Malı haline gelen tüm eserleri görmek için Wikimedia Commons’taki sürekli genişleyen listeye bakınız.

Wikimedia Vakfı Ürün ve Teknoloji Sorumlusu Selena Deckelmann diyor ki, “Kamu Malı Günü ortak kültürümüzle ilgilidir: kolektif olarak miras aldığımız ve geleceğe taşıyacağımız sanat ve güzelliklere” ve ekliyor: “Bugün, telif hakkıyla korunan eserlerin en sonunda hepimize ait oluşunu kutlamak için özel bir gün.”

Sekiz dakikadan kısa süren Steamboat Willie, Walt Disney’in pek çok çizgi film karakteri içinde en popüler olanını tanıtan film olmakla kalmaz, aynı zamanda tamamen sonradan üretilmiş senkronize bir müziği olan ilk çizgi filmlerden biridir. Bu da filmin 1928’de gösterime girdikten sonraki popülerliğini artırmıştır.

Steamboat Willie’nin telif hakkı aslında 1984 yılında sona eriyordu. Fakat Walt Disney Şirketi, on yıllar boyunca Amerika Birleşik Devletleri yasalarına göre telif hakkının süresini uzatmak için başarılı lobi faaliyetlerinde bulundu. Bunların en ünlüsü 1998 yılında yapılan ve bundan en çok yararlanan Disney’in ünlü çizgi film karakteri olduğu için ‘Mickey Mouse Koruma Yasası‘ diye anılan reform olmuştur. Ancak uzatılan koruma süresi, dün sona erdi.

Artık herkes lisans alma zorunluluğu olmadan Steamboat Willie’yi paylaşmakta ve başka çalışmalarla harmanlayıp yeniden kullanmakta özgür. Bu durum, A. A. Milne’nin The House at Pooh Corner  adlı çocuk kitabı ve George Gershwin’in An American in Paris adlı senfonik şiiri gibi 1928 yılında yayınlanan çok sayıda eser için de geçerlidir.
Bununla birlikte, Mickey Mouse karakterinin tescilli bir ticari marka olarak korunmaya devam ettiğini, yalnızca 1928 filminin telif hakkının sona erdiğini belirtmemiz gerekir. Bu eserlerin telif hakları, aşağıda daha ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, Amerika Birleşik Devletleri dışındaki bir dizi yargı bölgesinde de devam etmektedir.

Bazı ülkelerde, Rus besteci Sergei Prokofiev‘in, en ünlü eseri Peter ve Kurt da dahil olmak üzere, tüm müzikal külliyatı, “bir yaratıcının ölümünden 70 yıl sonra telif hakkı korumasının sona ermesi”ne izin veren yasal ilke temelinde Kamu Malı’na giriyor. Dylan Thomas‘ın Do not go gentle into that good night (Gitme o güzel geceye usulca) şiiri ve en tanınmış eseri 1937 tarihli Minor Swing olan Roman-Fransız caz ikonu Django Reinhardt‘ın besteleri bugün kamu malı haline gelişi kutlanacak diğer ünlü eserler.

Bu önemli eserlerin keyfini çıkarmak, paylaşmak ve yeniden kullanmak üzere ücretsiz hale gelmesi nedeniyle, Kamu Malı Günü yalnızca günümüzün eser üreticileri ve gönüllü Wikimedia toplulukları gibi bilgi koleksiyoncuları için değil, aynı zamanda bilginin ‘tüketicileri’ olarak hepimiz için önemli bir olaydır.

Siz bu satırları okurken, büyük olasılıkla bir gönüllü, ücretsiz olarak kullanılabilen ve sayısı kısa bir süre önce 100 milyona ulaşan ve çizim, fotoğraf, video ve müzik dosyaları içeren bir kütüphane olan Wikimedia Commons‘a yeni Kamu Malı eserler yüklemiştir. Bu eserleri yakında ilgili Vikipedi maddelerinde görmeye başlayacaksınız. Bu Wikimedia gönüllülerinin çabaları sayesinde, dünyanın dört bir yanındaki insanlar Vikipedi’de ve ötesinde çok çeşitli yaratıcı çalışmaları görebiliyor, paylaşabiliyor ve keyfini çıkarabiliyor.

Lukas Mezger Almanya’dan bir gönüllü Vikipedi editörüdür. Medya ve bilişim avukatı olarak çalışmaktadır ve Kiel Üniversitesi’nden telif hakkı hukuku alanında doktorası vardır.