Maya yucatekoe’ sáansamal táan u t’a’anal tumen óoli 700 mil u túulal u kajnáalilo’ob u nojolil México. Jump’éel kuxa’an t’aan – ti’ u tal ti’ jump’éel úuchben nojbe’en miatsile’- ma’ xu’uluki’, yéetele’ ku beeta’al jats’uts ba’alo’ob bey xan ku nupikubáa yéetel le kastelan t’aan ku beeta’al tumen le mexikaano’ob kaja’ano’ob tu lu’umilo’ob Yucatán, Campeche yéetel Quintana Roo.
Xi’ipalaalo’ob ka’ap’éel u t’aano’obe’ (maaya/kastelan) táan u tuch’ik u yóolo’ob tia’al u k’abéetkuunsiko’ob le túumben nu’ukulo’ob (herramientas digitales) yéetel le máasewal t’aano’. Le óolale’,Nacnati –jump’éel molay mixba’al yaan u yil yéetel jala’achile; beeta’an tumen táankelemo’ob uts tu yicho’ob túumben ba’alo’ob ma’ u píitmáanso’ob 30 u p’éelel ja’abo’ob- Mozilla Mexico, Wikimedia México yéetel u Noj Molayil tia’al u táakmuk’ta’al máasewal kaajo’ob tia’al u jala’achil Méxicoe’, tu beetajo’ob tu noj kaajil T-Ho’, Yucatán jump’éel múuch’ meyaj tu k’aba’atajo’ob Translatón ich maaya; jump’éel máak’inal yo’oal u Máank’inalil máasewal kaajo’ob tu’ux walk’esa’ab ich maaya jejeláas meyajo’ob, lela’, tia’al u mu’uk’a’ankuunsa’al u k’abéetkuunsa’al maaya t’aan ti’ internet tia’al u kaanaanta’al maaya t’aan yéetel u k’abéetkuunsa’al. Ichil le 31 u túulal máax táakpajo’obo’ yaan antropologo’obi’, licenciado’ob, jxaak’alo’ob, xoknáalo’ob ti’ maaya yéetel u xoknáalilo’ob bachillerato ku taalo’ob ti’ u kaajilo’ob Peto, Tekax, Valladolid, Halachó, Muna bey xan T-Ho’.
Ichil le Translathon káaj tu 8 ja’atskabk’iinil tak 6 chíinil k’iine’, óoli’ laj su’ut ich maaya le nu’ukulil xaak’al ku k’aba’atik Mozilla Firefox, ya’abkunsa’ab xan meyajo’ob beeta’an ich maaya ichil Wikipedia, lela’ óoli’ ti’ yaan ichil Wikimedia Icubator, beya xano’ káaj u na’aksa’al meyajo’ob tia’al u tuukulil meyaj Google lenguas en Peligro de Extinción.
Yéetel le máank’inala’ káaj jump’éel noj meyaj táaj k’a’ana’an tia’al le túumben yéetel le bela’aben ch’i’iba’alil maaya kaajo’obo’. Ts’o’ok u ya’abkunsa’al meyajo’ob ti’ Wikipedia, nu’ukulil xaak’al Firefox ich maayae’ ma’ tu xaantal kun ts’a’abak k’ajóoltbil je’el bix unaje’, ka’alikil maaya lingüistaobe’ táan u na’aksiko’ob jejeláas meyajo’ob ti’ u kúuchil Google Lenguas en Peligro de Extinción. Ba’ale’ ba’ax ku tíip’il ti’ le Translathona’, 31 u túulal lingüista’obe’ táan u tia’alintiko’ob le meyaja’ tia’al ma’ u p’atiko’ob u paach yéetel tia’al ka’ táakpajako’ob tu ka’atéen ti’ túumben payalt’aan kun beeta’ak naats’ ti’ 12 ti’ octubre, u K’iinil Ch’i’ibal.
Ko’one’ex!